ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ: Οι Χημικές ουσίες των Καλλυντικών

Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή θα διαπιστώσουμε ότι ο άνθρωπος από αρχαιοτάτων χρόνων ασχολείται με την παρασκευή καλλυντικών προϊόντων, με τη διαφορά ότι τότε δεν υπήρχε η χρήση χημικών ουσιών και τα σκευάσματα ήταν φυσικά οπότε δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος στη χρήση τους. 

Τα καλλυντικά παρότι χρησιμοποιούνται για λόγους υγείας και τόνωσης του δέρματος μπορούν να προκαλέσουν δερματικό ερεθισμό ή αλλεργική αντίδραση λόγω ορισμένων συστατικών που χρησιμοποιούνται κατά την παρασκευή τους. 

Τα καλλυντικά προϊόντα κατασκευάζονται συχνά από πολύπλοκους συνδυασμούς χημικών ουσιών οι οποίες προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα πηγών. Παρά το γεγονός ότι τα συστατικά υπόκεινται σε ελέγχους και περνούν από νομικές διαδικασίες για την έγκριση τους δεν υπάρχει απόλυτη εγγύηση ότι τα καλλυντικά προϊόντα είναι ασφαλή. 

Τα βασικά συστατικά των καλλυντικών διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: 

Ενεργά συστατικά: είναι αυτά που έχουν τη δράση του καλλυντικού και επιδρούν θετικά στην επιδερμίδα. 

Ανενεργά συστατικά (έκδοχα): είναι οι βοηθητικές ουσίες χωρίς απολύτως καμία δράση στο δέρμα μας που σκοπό έχουν να βοηθούν τη σταθερότητα και την υφή των προϊόντων, όπως συντηρητικά, γαλακτοποιητές κ.λπ. 

Κάποια από αυτά τα ανενεργά συστατικά όχι μόνο δεν ωφελούν την επιδερμίδα αλλά τη βλάπτουν σοβαρά. Επιπλέον το δέρμα αναπτύσσει αμυντικούς μηχανισμούς αποβολής αυτών των ουσιών με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η διείσδυση των ενεργών συστατικών του καλλυντικού και να γίνεται στην πράξη αναποτελεσματικό. 

Μέχρι το 1970 επικρατούσε η άποψη ότι το δέρμα δεν ήταν διαπερατό από ουσίες που έρχονται σε επαφή με αυτό, και επομένως δεν μπορούσε να είναι πόρτα εισόδου ουσιών στον οργανισμό. Μέχρι τότε πίστευαν ότι ουσίες που χορηγούνται για τοπική χρήση δεν μπορούσαν να εμφανίσουν προβλήματα τοξικότητας. Όμως μετά το ατύχημα με την πούδρα στη Γαλλία το 1972 οι απόψεις άλλαξαν εντελώς κι έτσι σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι κάποιες ουσίες περνούν μέσω του δέρματος στον οργανισμό δημιουργώντας διάφορα προβλήματα. 

Ενδεικτικά μόνο αναφέρονται παρακάτω μερικές από αυτές τις τοξικές ουσίες που υπάρχουν στα καλλυντικά και στα προϊόντα καθημερινής περιποίησης: 

Ακετόνη - Acetone: Προκαλεί ζαλάδα, ναυτία, δυσκολία στην ομιλία και σε ακραίες περιπτώσεις κώμα. Λειτουργεί ως κατασταλτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος. 

Acrylic acid: Πολυμερές οξύ του οποίου οι συνδυασμοί χρησιμοποιούνται ευρύτατα στα καλλυντικά ως παράγοντες σχηματισμού στοιβάδας. Είναι ισχυρό αλλεργιογόνο. 

Συνθέσεις αλουμινίου - Aluminium Allantoinate, Aluminium Carbonate, Aluminium Chloride: Ένα πολύ κοινό συστατικό που χρησιμοποιείται σε αποσμητικά και αντιιδρωτικά. Οι συνθέσεις του αλουμινίου μπορούν κυριολεκτικά να σταματήσουν την φυσικά διαδικασία εφίδρωσης του σώματος. Μπορούν να συρρικνώνουν τους ιδρωτοποιούς αδένες και να μπλοκάρουν τους πόρους. Προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις και ενοχοποιούνται για την ασθένεια Alzheimer. Ιδιαίτερα προσεκτικές πρέπει να είναι οι γυναίκες που βάζουν στις μασχάλες τους, διότι φτάνουν μέσω των αδένων στο στήθος και συσσωρεύονται. 

Συνθέσεις αμμωνίας - Ammonium Hydroxide Compounds: Η αμμωνία είναι μια χημική ένωση αζώτου και υδρογόνου, με χημικό τύπο NH3. Αποτελεί δομικό συστατικό για τη σύνθεση πολλών φαρμακευτικών, αλλά και πολλών εμπορικών καθαριστικών προϊόντων. Παρά την ευρύτατη χρήση της, η αμμωνία είναι καυστική και επικίνδυνη. Μακροχρόνια επαφή μπορεί να προκαλέσει βήχα και ανακοπή της αναπνοής με αποτέλεσμα πνευμονικό οίδημα.

Βενζοφαινόνες - Benzophenone, Benzene, Bezxylphenyl, Ketone: Είναι σκόνες υποκίτρινες, αδιάλυτες στο νερό, διαλυτές με θέρμανση σε λιπαρά συστατικά. Χρησιμοποιούνται ευρέως σε αντηλιακά, σαμπουάν, καθαριστικά και αρώματα. Είναι ερεθιστικές για τα μάτια, το δέρμα, και το αναπνευστικό σύστημα. Βλαβερές με την εισπνοή, την κατάποση και την απορρόφηση από το δέρμα. Συγκαταλέγονται στη λίστα επικίνδυνων χημικών ουσιών που δημοσιεύτηκε πρόσφατα από την παγκόσμια οργάνωση WWF και υπολείμματα τους βρέθηκαν στο μητρικό γάλα.

Benzoic Acid: Οργανικό οξύ χρησιμοποιούμενο σε καλλυντικά ως συντηρητικό. Παρασκευάζεται από το τολουόλιο . Χρησιμοποιείται σε προϊόντα βαφής για τα μαλλιά. Είναι υπεύθυνο για δερματίτιδες εξ επαφής. 

Βενζυλική αλκοόλη - Benzyl Alcohol: Είναι μια οργανική ένωση με χημικό τύπο C7H8O. Χρησιμοποιείται στα καλλυντικά σαν συντηρητικό και σαν διαλυτικό. Απορροφάται από το δέρμα πολύ εύκολα. Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς στα μάτια, πονοκεφάλους, ναυτία, εμετό, ζαλάδες πτώση της πίεσης του αίματος, καταστολή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και σε ακραίες περιπτώσεις διακοπή της αναπνοής και θάνατο. 

Bromo acid: Οξειδωτικός παράγοντας του οποίου οι ενώσεις χρησιμοποιούνται στις βαφές. Είναι ουσία ερεθιστική για το δέρμα, τα μάτια και το βλεννογόνο. 

Cumphor: Η καμφορά χρησιμοποιείται στα καλλυντικά για τις αντιφλογιστικές της ιδιότητες. Απορροφάται από το δέρμα και μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση έως και τοπικό ερεθισμό και ζάλη από την εισπνοή της. 

Γόμες, φυσικές ή συνθετικές: Βρίσκονται σε πούδρες, σε μάσκες και σε άλλα έγχρωμα προϊόντα μακιγιάζ. Οι φυσικές γόμες επιμολύνονται πολύ συχνά από βακτηρίδια και μύκητες, ενώ οι συνθετικές προτιμώνται γιατί είναι στείρες μικροβίων. 

Διαιθανολαμινη: Είναι μια ουσία που χρησιμοποιείται στα σαπούνια, τα αφρόλουτρα, τα σαμπουάν κ.λπ. Η ουσία έχει ταξινομηθεί από την Ε. Ε. ως «προκαλούσα τοπικούς ερεθισμούς». Συχνά χρησιμοποιείται στα καλλυντικά για την εξισορρόπηση του pH. Προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις, ερεθισμούς στα μάτια και στο δέρμα. Τοξικό αν χρησιμοποιείται για μεγάλη χρονική περίοδο. 

1,4-διοξίνη: Είναι ένα άσπρο στερεό που μοιάζει με αλάτι. Είναι αδιάλυτο στο νερό και διαλυτό σε ορισμένους οργανικούς διαλύτες. Παράγεται κατά την διάλυση λιπαρών ουσιών μέσα στο νερό και την δημιουργία καθαριστικών ουσιών, απορρυπαντικών, αφρών για σαμπουάν, σε οδοντόκρεμες, προϊόντα υγιεινής και σαπούνια ή καθαριστικά για οικιακή και βιομηχανική χρήση. Είναι απαγορευμένη ουσία στην ΕΕ και τον Καναδά. Συναντάται πολύ συχνά σε παιδικά καλλυντικά και αναφέρονται με την κατάληξη -eth όπως myreth, oleth, laureth, ceteareth, ή ξεκινούν με το πρόθεμα Peg- ή που περιέχουν τις ονομασίες polyethylene, polyethylene glycol, polyoxyethylene, ή oxynol. Η διοξίνη αποτελεί κίνδυνο και για τους εργαζόμενους κατά την παραγωγή τους αλλά και για το περιβάλλον. 

EDTA Ethylenedinitrilo - Edetic Acid: Συνθετικό χημικό που χρησιμοποιείται για μαλακτικό νερού και σαν αντιοξειδωτικό. Προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις και είναι τοξικό. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το κατατάσσει στις υπεύθυνες ουσίες για τερατογενέσεις. 

Ethyl alcohol 950: Η αιθυλική αλκοόλη έχει αντισηπτικές, ήπιες στυπτικές και απολυμαντικές ιδιότητες. Τη μεγαλύτερη αντισηπτική δράση έχουν τα αλκοολυξατικά της διαλύματα συγκέντρωσης 70%. Οι ήπιες φυσικές της ιδιότητες συνεισφέρουν στη διόρθωση του λιπαρού του δέρματος και οι απολυμαντικές στον καθαρισμό από την υπερέκκριση του σμήγματος. Η υψηλή περιεκτικότητατης αιθανόλης σε καλλυντικά προϊόντασε συνδυασμό με τη συχνή χρήση τους μπορεί να προκαλέσει ξηρότητα , τραχύτητα και απολέπιση του δέρματος, ξηρότητα των τριχών και ερεθισμό κυρίως των βλεννογόνων. Η αιθυλική αλκοόλη χρησιμοποιείται σε πληθώρα καλλυντικών όπως: σε αρωματικά και αντιιδρωτικά προϊόντα, στυπτικές λοσιόν, σε προϊόνταγια μετάτο ξύρισμα, τονωτικές λοσιόν μαλλιών κ.λπ 

Συνθετικά αρώματα - Fragrance Parfum: Τα συνθετικά αρώματα που χρησιμοποιούνται για να κάνουν ένα όμορφο προϊόν πρέπει να τα αποφεύγουμε πάση θυσία όπως και τις βαφές μαλλιών. Αναγράφονται ως FD&Cή D&Cή C.I77496. Συνήθως προέρχονται από πίσσα. Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας είναι παράγοντες που προκαλούν καρκίνο. Επίσης προκαλούν δερματοπάθειες και ελάττωση των επιπέδων οξυγόνου στο αίμα. Αν ένα καλλυντικό τα έχει μέσα δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε 

Φθόριο - Fluoride: Το φθόριο, είναι χημικό στοιχείο, αλογόνο, αέριο. Άλατα του φθορίου χρησιμοποιούνται σε οδοντόκρεμες και στοματικά διαλύματα. Το 50% του φθορίου απορροφάται από τα αιμοφόρα αγγεία στο στόμα και συσσωρεύεται στα κυρίως στα κόκκαλα και στα δόντια. Η επίδραση του στα κόκκαλα είναι άμεση και οδηγεί σε οστεοπόρωση και αρθρίτιδα. 

Hexachlorophene: Ουσία που χρησιμοποιείται στα καλλυντικά ως αντισηπτική και αντιβακτηριακή κυρίως κατά των Gram(+) μικροοργανισμών. Η ουσία αυτή είναι φωτοαλλεργική . Όταν απορροφάται από το δέρμα είναι κυτταροτοξικό και σε συγκεντρώσεις >6% μπορεί να προκαλέσει το θάνατο. Η νομοθεσία στη Βρετανία δεν επιτρέπει την ενσωμάτωση της ουσίας σε ποσοστό >0,75% ενώ στην Αμερική είναι υποχρεωτική η αναγραφή της ύπαρξης της ουσίας στην ετικέτα. 

Ιμιδαζολινική Ουρία - Imidazolidiny Urea, Diazolidiny Urea: Αυτά είναι τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα συντηρητικά μετά τα parabens. Προκαλούν δερματίτιδα, ενώ σε θερμοκρασίες άνω των 10 βαθμών κελσίου απελευθερώνουν φορμόλη. Είναι τοξικά. 

Ισοπροπυλική αλκοόλη - Isopropyl alcohol: Είναι οργανική ουσία και χρησιμοποιείται σαν διαλύτης σε κρέμες προσώπου. Ερεθίζει τα μάτια, επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα, ερεθίζει το δέρμα, προκαλεί κοκκινίλες και πόνο. Με την εισπνοή αυτής της ουσίας, έχουμε συμπτώματα ζαλάδας, πονοκεφάλους, αναισθησία, ενώ άτομα με ευαισθησίες στο δέρμα, προβλήματα νεφρών, συκωτιού, καρδιάς και κυκλοφορικά είναι πολύ πιο ευάλωτα. 

Κιμωλία: Σκόνη που περιέχεται σε σκιές ματιών. Η κιμωλία στα καλλυντικά δεν είναι τοξική, αυτούσια αλλά μπορεί να αποτελέσει πηγή μόλυνσης (κόκκοι, μύκητες) ή να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση 

Lanolin: Είναι πολύ καλός γαλακτοποιητής στα καλλυντικά προϊόντα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που προκαλεί η λανολίνη είναι αλλεργική δερματίτιδα και μπορεί να επιδεινώσει προϋπάρχον έκζεμα. 

Mineraloil: Παραφινέλαιο, ορυκτό έλαιο, άχρωμο, άοσμο, δεν απορροφάται από το δέρμα. Χρησιμοποιείται ως μαλακτικό, λιπαντικό, προστατευτικό σε κρέμες χειλιών, ματιών, χεριών, σώματος και προϊόντα μαλλιών. Καλύπτει το δέρμα με ένα λεπτό στρώμα, εμποδίζοντας την ικανότητα του να αναπνέει, να αποβάλλει τις τοξικές ουσίες, να ενυδατώνεται και να δημιουργεί νέα υγιή κύτταρα. Συχνές αντιδράσεις είναι τα μαύρα στίγματα, σπιθουράκια, αφυδάτωση, φωτοευαισθησία, πανάδες, πρόωρη γήρανση του δέρματος, διαταραχές στο ανοσοποιητικό, βλάβες στα νεφρά και δυσκολίες στην αναπνοή. 

Μόλυβδος: Ο μόλυβδος είναι ένα χημικό στοιχείο, το οποίο όταν εκτεθεί στη φύση και έρθει σε επαφή με τον άνθρωπο μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στα νεφρά, στο συκώτι και τους πνεύμονες. Χρησιμοποιείται σε πολλά κραγιόν και ιδιαίτερα σε κάποια που κατασκευάζονται για να διαρκούν περισσότερο. Ένα αρκετά διαδεδομένο, απλό τεστ για να διαπιστωθεί η ύπαρξη μολύβδου είναι να βάλετε λίγο κραγιόν στο χέρι σας και να το τρίψετε με ένα χρυσό δακτυλίδι. Αν το χρώμα του κραγιόν γίνει μαύρο σημαίνει ότι περιέχει μόλυβδο. 

Parabens: Τα parabens και τα παράγωγα τους (butylparaben, methylparaben, proryloparaben, ethylparaben) είναι συντηρητικά που χρησιμοποιούνται σε μια μεγάλη ποικιλία καλλυντικών προϊόντων όπως τζελ ξυρίσματος, αποσμητικά, αντιιδρωτικά κ.α. Σήμερα έχει καταγραφεί η παρουσία τους σε περισσότερα από 13.200 προϊόντα που χρησιμοποιούνται σε διάφορα μέρη του σώματος, τόσο περιστασιακά όσο και σε καθημερινή βάση. Η συχνότητα και η διάρκεια της εφαρμογής και κατά συνέπεια η έκθεση του δέρματος στα μόρια αυτά, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες και διαρκείς βλάβες. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που έχει συνδεθεί με τα parabens είναι η αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού, καθώς ίχνη της ουσίας έχουν βρεθεί σε πολλούς ασθενείς. Αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν όλες οι πολύ γνωστές πολυεθνικές εταιρίες καλλωπιστικών γυναικείων προϊόντων δεν έχουν πτοηθεί από τις επιστημονικές ανησυχίες για τη χρήση των parabens, και εξακολουθούν να παράγουν είδη γεμάτα με τα αμφιλεγόμενα αυτά πρόσθετα, κι αυτό διότι πρόκειται για εξαιρετικά φθηνά συστατικά. Από την άλλη τα τελευταία χρόνια αρκετές, ελληνικών συμφερόντων εταιρείες καλλυντικών, έχουν ήδη αποκλείσει 100% από τα συστατικά τους το εν λόγω πρόσθετο. Δεδομένου ότι ο καρκίνος του μαστού είναι σημαντική αιτία θανάτου των γυναικών και ένα πολύ υψηλό ποσοστό των νέων γυναικών κάνει χρήση αποσμητικών μασχάλης, θα πρέπει να γίνεται κατάλληλη ενημέρωση, όσον αφορά τα parabens για την επίδραση και αποθήκευση τους στο σώμα. 

Υδράργυρος: Γνωστό αλλεργιογόνο που παρεμποδίζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Βρέθηκε σε μάσκαρες και μερικά κολλύρια. 

Εκχύλισμα πλακούντα: Χρησιμοποιείται σε ορισμένα προϊόντα για την επιδερμίδα και τα μαλλιά, αλλά συνδέεται με ενδοκρινικές διαταραχές. 

Μαλακτικές ουσίες που προέρχονται από τη σιλικόνη: Χρησιμοποιούνται για να κάνουν ένα προϊόν να το αισθανόμαστε μαλακό, όμως δεν βιοδιασπώνται και εμποδίζουν το δέρμα να αναπνέει. Συνδέονται με ανάπτυξη όγκων και ερεθισμό του δέρματος. 

Ο κατάλογος των επικίνδυνων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά προϊόντα είναι ατελείωτος. Πρόσφατη έρευνα στη Μεγάλη Βρετανία έδειξε ότι η μέση καταναλώτρια συμβατικών καλλυντικών φιλοξενεί στο σώμα της 515 διαφορετικές χημικές ουσίες που προέρχονται κατά κύριο λόγο απ’ αυτά τα καλλυντικά. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, διαβάζοντας εκτός από την επωνυμία και τα συστατικά που περιέχουν τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε σε καθημερινή βάση. 

Τα παραπάνω δεδομένα αποτελούν ένα πολύ μικρό κομμάτι των λάθος επιλογών μας σχετικά με την περιποίηση του ανθρωπίνου σώματος, κάτι που φυσικά αφορά και τα δύο φύλα. Ένας τρόπος για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας είναι να ξεκινήσουμε να φροντίζουμε το σώμα μας με προϊόντα απόλυτα συμβατά με αυτό, προϊόντα αποτελούμενα από φυτικά συστατικά, που μας παρέχει σε αφθονία η φύση. 

Επιπλέον, με λίγη μελέτη και εστιάζοντας με μεγαλύτερη προσοχή στις ιδιαίτερες προσωπικές μας ανάγκες, μπορούμε να ξεκινήσουμε να φτιάχνουμε τα δικά μας χειροποίητα καλλυντικά με φυσικές πρώτες ύλες της επιλογής μας. 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όντας πιο αυστηρή πάνω σε θέματα καλλυντικών έχει θεσπίσει από το 2003 λίστα με 1.328 χημικά συστατικά που απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν στην παρασκευή καλλυντικών προϊόντων. Αντίθετα οι Η.Π.Α. έχει απαγορεύσει ή περιορίσει μόνο 11! Αυτό σημαίνει ότι οι αμερικάνικες εταιρείες δεν επιτρέπεται να πωλούν προϊόντα που περιέχουν απαγορευμένα ή ύποπτα συστατικά για πρόκληση καρκίνου ή γενετικά τροποποιημένα προϊόντα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα η Επιστημονική Επιτροπή της Κομισιόν SCCS, γνωμοδοτεί συχνά για συγκεκριμένα συστατικά και ο κατάλογος των «ύποπτων» προϊόντων δημοσιεύεται. 

Ένα πολύ καλό site για να ελέγχετε τα διάφορα συστατικά που αναγράφονατι στις ετικέτες των καλλυντικών σας είναι το biodizionario. Είναι Ιταλικό αλλά δε χρειάζεται να γνωρίζετε ιταλικά για να το συμβουλευτείτε. Απλά πατήστε στο γράμμα από το οποίο αρχίζει το συστατικό που περιέχει το καλλυντικό σας και θα εμφανιστεί λίστα με όλα τα συστατικά που αρχίζουν από το γράμμα αυτό. 

Πηγή: ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Σχολή ΣΕΥΠ, Τμήμα Αισθητικής και Κοσμητολογίας